Nghệ thuật  Kiến Trúc

Nghệ

   thuật

Kiến trúc

    Nghệ thuật  Kiến Trúc

                                      người viết: PXK

Tinh thần và bản sắc riêng của mỗi dân tộc thường phát hiện rõ ràng  nhất dưới hình thức kiến trúc.  Kiến trúc dân Việt được phát hiện phần nhiều nơi nhà cửa của thường dân , đình miếu chùa chiền và thành quách , chẳng hạn thành  Cổ Loa của nhà Thục, thành Đại La do Cao Biền.

Trong nghệ thuật kiến trúc , dân Việt lấy gỗ hay tre làm vật liệu căn bản, nhà cửa đều là một hệ thống kèo cột ràng rịt lấy nhau có mái nặng đè xuống cho vững. Lấy cột làm chỗ tựa cho mái, chứ không lấy tường như lối kiến trúc của nhiều dân tộc, vách và tường chỉ dùng để chắn gió mưa.  Cột nhà đều tựa trên chân tảng đá. Bộ phận chính của nhà là ba gian và hai hàng cột ở giữa.  Nhà thì có bốn mái: hai mái chính và hai mái chái. Nhà nào cũng ít cửa, nên trong nhà  thường tối.. Mặt sau của gian giữa thì không bao giờ có cửa vì đấy là nơi đặt bàn thờ gia tiên.  Nhà được cất  theo chữ nhất ( kiểu nhà của vùng Quảng Trị hoặc chữ nhị gồm nhà trước nhà sau ( kiểu nhà ở vùng Quảng Nam) hoặc chữ đinh ( kiểu nhà của vùng Quảng Ngãi). Nhà dù kiểu nào thì kết cấu vẫn gồm cột kèo, xiên, trích, đòn tay, rui, mè. Có khác chăng chỉ là chất liệu và kiểu dáng  trang trí nội ngoại thất căn nhà mà thôi. 

 Với thời gian, gỗ và tre bị mối mọt không bảo quản  được, nên từ từ những vật liệu này được thay thế bằng xi măng và gạch ngói.  ...Trong lối kiến trúc nhà thường dân Việt ngày nay, thì cửa sổ là một khung vòng tròn có bông sen. Vòng tròn biểu tượng bánh xe luân hồi và bông sen  là hai âm hưởng  của Phật Giáo được đưa vào kiến trúc.  Liên hệ đến bông sen có sự tích  Chùa một Cột .

Truyền thuyết rằng  vào mùa xuân năm Kỷ Sửu 1049 vua Lý Thái Tông mộng thấy Phật Bà Quan Âm ngồi trên đài sen, dẫn nhà vua lên đài. Vì được mộng như vậy, nên nhà vua ra lệnh  xây chùa Diên Hựu, chùa có hình dáng giống bông sen.  Chùa Diên Hựu tức là Chùa Một Cột ngày nay.  Cửa sổ có hình vòng tròn, và các thanh sắt chắn song cửa sổ có hình bông sen thì rất được ưa thích nơi người Việt  miền Trung.  Lối kiến trúc chùa chiền  cũng không thể coi nhẹ loại cửa sổ này. Cách thức làm  nhà cửa của thường dân phải lệ thuộc vào lễ giáo và pháp luật.  Nhà không được có gác, không được hình chữ môn hay chữ công. Hình chữ môn hay chữ công  dành cho dinh thự vua chúa, dinh thự các quan và cho đình miếu.  Đình  là nơi tụ họp của dân làng.  Đình thì làng nào  cũng có và là nhà to nhất và đẹp nhất thường làm theo hình chữ Đinh tục gọi là  kiểu chuôi vồ.

 Cung điện nhà vua, dinh thự các quan, chùa chiền, lăng miếu thường to lớn rộng rãi và có gác  kiểu chữ công  hay chữ môn.  Ở đàng trước các đình chùa và cung điện thường có một bức bình  phong  chiếu thẳng vào gian trung tâm, ngoài nữa là  cổng vào có hai hoặc bốn cột đồng trụ hoặc cửa tam quan trên có lầu chuông hay chòi canh, chung quanh có thành hay tường cao.  Lối kiến trúc hình cầu của Hồi Giáo cũng đã được đem vào Việt Nam.  Nó được áp dụng  nơi  Thánh Thất Cao Đài Tây Ninh..

Hễ nói tới kiến trúc thì phải nói đến điêu khắc và hội họa, vì hai ngành này làm tăng vẻ mỹ quan cho nhà cửa, đền đài chùa chiền và dinh thự. Hai ngành này ví như cái áo cái quần của con người.

( Xin mời coi  bài  Một Công  trình kiến trúc đặc biệt Văn hóa Việt :Quần Thể Nhà Thờ Phát Diệm

Quần thể khu nhà thờ Phát Diệm gồm có nhà thờ chính tòa hay nhà thờ lớn và bốn nhà thờ nhỏ chung quanh đã được Nam Triều, tức triều đình Huế dưới thời Pháp thuộc, tặng cho bốn chữ “Địa Linh Nhân Kiệt”, trong dịp lễ an táng Cụ Sáu Trần Lục vào ngày mồng 9 tháng 7 năm 1899.

Việc xây cất quần thể nhà thờ Phát Diệm  là một công trình xây cất khác thường, về mặt kiến trúc cũng như về mặt mỹ thuật. Nó vừa là một ngôi chùa của dân tộc vừa là một ngôi thánh đường của đạo Công Giáo.

Nếu Kim Tự Tháp được xây giữa một vùng sa mạc hoang vắng chỉ có cát trắng ở dưới và nền trời xanh trên cao, chung quanh không có cây cối hay sông ngòi thì quần thể nhà thờ Phát Diệm được xây trên vùng sình lầy nước đọng, không có bóng người qua lại, chỉ có loài ễnh ương kêu rên rỉ như trong một bãi tha ma rộng lớn.
Việc đầu tiên phải làm là lấy tiền đâu để khởi công xây cất một quần thể nhà thờ vĩ đại như vậy? Cụ Sáu Trần Lục quan niệm rằng nhà thờ của tín hữu thì tín hữu phải góp tiền để xây cất. Tín hữu không có tiền mặt thì đóng góp bằng lúa. Cụ Sáu xin mỗi gia đình góp ba đấu lúa mỗi năm, nghĩa là chưa tới 3 ký gạo. Mỗi gia đình đóng góp nhhư vậy không phải chỉ trong một vài năm mà trong suốt thời gian dài 10 năm. Cụ đem gạo bán lấy tiền và dùng tiền này ttrả công thợ. Hàng ngàn thợ khéo tay này được tuyển dụng khắp nơi trong nước, mỗi người một tay nghề chuyên môn.

Còn một việc quan trọng khác không kém gì tiền bạc trả công thợ là công việc trị chân móng trên một vùng đất sình lầy, một hòn đá ném xuống đã chìm xuống đất bùn, nói gì xây trên đó một quần thể nhà thờ nặng hàng trăm ngàn tấn.

Muốn trị móng cho vững chắc, phải đào sâu 2, 3 thước, rồi đóng liền nhau những cọc hay cừ 3, 4 thước. Có chỗ phải đóng xuống cả một cây tre dài hàng 6, 7 thước. Tiếp đó là đổ đá giăm -tức loại đá nhỏ- xuống giữa hàng cừ, rồi lại thuồn (bỏ vào, nhét vào) đất đá vào các lỗ hổng. Từng đàn người nện đi, nện lại cho nền móng bắt đầu cứng lại và sau cùng người ta phải dùng từng đàn trâu giẵm đi giẵm lại, như xe hủ lô cán đường.

Làm sao đưa những tảng đá lớn lên cao?

Có lẽ Cụ Sáu Trần Lục đã nghiên cứu trong sách vở về công việc xây Kim Tự Tháp của người Ai Cập, cách này trên 2000 năm, và công việc xây Đế Thiên Đế Thích của người Khờ Me vào thế kỷ thứ 1. Muốn đưa những tảng đá nặng hàng chục tấn lên cao, người ta đã đắp những con đường dốc bằng đất từ dưới lên cao rồi dùng sức người, kẻ kéo ở trên, kẻ đẩy ở dưới để đưa những tảng đá lên cao qua con đường dốc bằng đất này.
Riêng về người dân Công Giáo Phát Diệm, họ vừa đẩy những tảng đá hay cột gỗ lim lên cao vừa đọc kinh cầu xin Chúa giúp sức hay hát những câu vè Cụ Sáu sáng tác.Còn nữa. Vậy Cụ Sáu lấy đá và gỗ ở đâu để xây cất một Q uần thể nhà thờ to lớn như vậy khi mà vùng Phát Diệm thời đó chỉ là một bãi bùn lầy nước đọng, bước chân con người đứng lên không vững, làm sao một tảng đá hay một cây gỗ lim có thể đứng vững được.

Theo nhà nghiên cứu văn học Thái Văn Kiểm viết trong cuốn Kỷ Yếu Phát Diệm thì những phiếm đá to đến 7 thước khối được lấy từ những núi đá cách đó 200 cây số. Những khối đá khổng lồ này được kéo xuống những chiếc bè tre trôi trên sông để về Phát Diệm. Những bè -bè là những cây tre, cây nứa cột lại với nhau để chở hàng hóa trên sông, bè không có mui cao như tầu, mưa xuống là ướt xũng- những bè này phải trôi hàng tuần, có khi hàng tháng mới tới bến.  Đó là chuyện di chuyển những tảng đá khổng lồ về Phát Diệm để cho các tín hữu mộ đạo đục, đẽo, mài, giũa theo nhu cầu.

Còn công trình di chuyển những cây gỗ lim thì sao? Gỗ lim tiếng Pháp gọi là Bois de fer, là một loại gỗ rất cứng, cứng như đá, chịu đựng mối mọt và thời tiết. Gỗ này nặng hơn nước cho nên một cột gỗ lim là một cột nước dựng đứng.Ngày nay du khách tới thăm nhà thờ chính tòa Phát Diệm tòa ở đây có nghĩa là nhà thờ lớn, không phải là bốn nhà thờ nhỏ vây chung quanh- có thể vô cùng ngạc nhiên nhìn thấy tận mắt 48 cột gỗ lim, mỗi cột cao 12 mét và đường vòng tròn phải hai người ôm mới hết. Hàng cột lim này cách nay trên 70 năm, người viết đã nhìn thấy nó, nay trở lại “Quê Cũ Làng Xưa”, người viết vẫn nhìn thấy nó như không thay đổi và không xiêu vẹo. Ngày xưa, người viết đã nhiều lần lấy tay sờ những cột gỗ lim này để cảm thấy sự nhẵn nhịu và mát lạnh của nó, nhất là vào những trưa hè oi ả. Ngày nay, sau trên 60 năm xa cách, người viết lại lấy tay sờ vào nó để nhớ lại cái cảm giác xưa cũ vẫn còn nguyên vẹn. Con người có thể già đi, nhưng cảm giác không già theo tuổi.Những cây gỗ lim này phải lấy từ rừng già Bến Thủy, tỉnh Thanh Hóa, cách Phát Diệm 150 cây số.   Khi những cây gỗ lim này đã được chặt hết cành lá trơ trụi thì được trâu kéo ra bè gỗ, bè này trôi vào sông Hồng Hà rồi từ đó về Phát Diệm

Công việc xây cất quần thể nhà thờ Phát Diệm thoạt nghe kể lại tưởng đâu là một chuyện thần thoại hoang đường, sức người không sao làm được. Thế mới biết sức mạnh của tín ngưỡng và lòng tin vào một đấng Thượng Đế trên cao có thể khiến cho người trần mắt thịt thực hiện được những kỳ công bất hủ, để lại cho hậu thế muôn đời về sau. Quần thể nhà thờ Phát Diệm chỉ là một trong hàng trăm kiến trúc chùa chiền và lăng tẩm của người Việt Nam chúng ta, tạo thành những di sản vô cùng quý hóa in sâu vào tâm hồn và trí óc của người Việt chúng ta, trải qua bao nhiêu thế kỷ.Phải công tâm mà nói rằng người Công Giáo Phát Diệm có một truyền thống tín ngưỡng phát xuất từ văn hóa quê hương ngàn năm lịch sử. Nó cũng phát xuất từ nền văn hóa Công Giáo cũng đã có từ ngàn năm. Hai nền văn hóa cổ kính này hòa hợp và pha trộn với nhau một cách vô cùng cân bằng và êm thắm để tạo nên con người Phát Diệm dưới thời Cụ Sáu Trần Lục và sau đó…Người viết bài này rất may mắn được thừa hưởng nền văn hóa cổ kính hòa hợp này.