Xã hội Việt

      Xã hội Việt  thượng tầng là quốc gia, hạ tầng cơ sở là làng xã, nòng cốt là gia đình.  Giờ đây mời quí vị  tìm hiểu làng xã  hạ tầng xã hội Việt.

Sự ra đời của Làng  Xã  Việt

    Làng

Làng hình thành lên từ 3 yếu tố của 1 thực thể không thể tách rời đó là người trồng lúa, nghề trồng lúa và làng trồng lúa mà bây giờ được gọi là “Tam Nông”,

 Theo nhiều sử sách truyền lại, làng Việt có từ thời Văn Lang, Sau khi biết trồng cấy lúa nước, người Việt cổ chấm dứt lối sống du canh du cư, quần cư tại địa điểm nhất định. Ðịa điểm đó cao ráo, thuận lợi cho việc ăn ở, canh điền, bảo vệ cư dân trước thiên nhiên và thú dữ. Ðịa điểm quần cư này dần hình thành trại, ấp, trang, thôn. Cư dân  ăn ở theo từng xóm, nhiều xóm thành làng, để cùng nhau chống chọi với thiên nhiên hà khắc, chống giặc ngoại xâm và chống cướp bóc, chống bọn đạo tặc..  Khoảng từ thế kỷ XV trở đi việc chống thú dữ không là nhiệm vụ chủ yếu,Từ đó làng được tổ chức chặt chẽ thành đơn vị tổ chức quy củ, mỗi xóm có cổng xóm. Làng có lũy tre xanh bao bọc quanh, có hào nước sâu ngăn cách và bảo vệ, đường làng ngõ xóm trở thành một hệ thống giao thông liên hợp thuận tiện.

Cổng làng:

 Cổng làng chính là cửa ngõ của làng xóm. Vật liệu xây dựng của  Cổng làng thường là gạch, gỗ, ngói, đá ong,...Những  Cổng làng có quy mô thường có cửa đóng then cài và bảo vệ nghiêm ngặt, kết hợp với lũy tre làm thành pháo đài kiên cố chống lại glitch giã, cướp bóc hay ngoại xâm.

Ðầu làng thường  trồng  cây đa như một biểu tượng thiêng liêng của một sức sống vững bền che chở cho dân làng, Ðầu làng là vị trí vừa cao siêu vừa linh ứng dành xây dựng đình, chùa. Cây đa  gắn bó với ngôi đình càng t ạo ra biểu tượng thiêng liêng :

                       "Cây đa rụng lá đầy đình
                      Bao nhiêu lá rụng thương mình bấy nhiêu"

Hình ảnh cổng làng, cây đa, giếng nước, sân đình, chùa chiền, ngõ lối làng Việt cổ bỗng chợt hiện về trong tâm thức, lòng ta cũng rung lên những xúc cảm xốn xang, xao xuyến.

 Nhà ở của dân làng

    Nhà ở dân l àng đã trải qua một quá trình chuyển biến từ nhà sàn đến nhà nền đất. Nhà nền đất vùng xuôi có kết cấu khung tre hay gỗ, thường làm vách và lợp bằng tranh, rạ hay lá dừa nước; nếu là kết cấu khung gỗ loại tốt lại thường được lợp bằng ngói, tường bao quanh bằng gạch với vì kèo gỗ. Khuôn viên nhà bao gồm: nhà chính, nhà phụ (nhà ngang, nhà bếp) và chuồng gia súc cùng sân, vườn, ao, giếng hoặc bể nước và hàng rào, tường vây quanh, cổng ngõ. Nhà chính thường có số gian lẻ (1, 3 hay 5) cùng với 1 hoặc 2 chái. Nhà chính thường quay về hướng nam, hướng này có thể đón ánh nắng khi trời lạnh, đón được gió mát để giải nồng.  
Khi trình độ sản xuất cư dân đã phát triển, nhà ở của các gia đình có quyền thế, giàu sang hay học hành đỗ đạt cao, được xây dựng bằng gạch gỗ, hình thức chồng rường, chồng đấu, câu đầu, kẻ chuyền, quá giang được trạm trổ tinh vi, quy mô to đẹp và khang trang. Mỗi nhà có nhà chính, nhà ngang, sân phơi lúa phù hợp với nền sản xuất chung. Tùy hoàn cảnh mỗi gia đình mà ngôi nhà có thể 1 gian 2 chái hoặc 3 gian 2 chái... Trước nhà là sân phơi, tường hoa, bình phong cây cảnh... và một cái cổng riêng tạo nên một không gian thoáng mát, kín kẽ, uy nghi và bền vững. Từng ngôi nhà của cư dân đã lấy chuẩn mực hướng đình để định vị hướng nhà.

Để trở thành dân “chính cư” của làng  ít nhất phải thoả mãn hai điều kiện: đã cư trú ít nhất 3-5 đời và có chút điền sản. Điều kiện thứ hai có thể là do đặc điểm của xã hội tiểu nông mà quyền tư hữu đối với một mảnh đất nhỏ để trồng trọt là thỏa mãn điều kiện làm người. Điều kiện thứ nhất phải chăng là bản năng tự vệ của từng cộng đồng trước sự hạn hẹp đất đai canh tác và luôn đương đầu với áp lực dân số?

Làng Việt phát triển và quá trình phát triển của nó

Một thời gian rất dài làng Việt được tổ chức sản xuất nông nghiệp mà chủ đạo là cấy lúa nước,   chỉ  một số khu vực Trung du và miền núi còn kết hợp với săn bắt thú rừng và hái quả.. Dầu vậy, làng Việt phát triển theo tình trạng hình thái và trình độ phát triển nông nghiệp. Đến thời Lý, làng Việt đã rất phát triển.  Làng ngày một lớn hơn, đồng bộ hơn

Cuộc sống dân cư thay đổi, hàng ngày con người không chỉ cần đến ăn, ở, mặc, đi lại, cần những công cụ sản xuất... mà còn phát sinh nhiều nhu cầu mới phục vụ cuộc sống. Thời gian đầu, mỗi gia đình phải tự xoay sở, song dần dần một bộ phận cư dân tách ra chuyên lo cung cấp cho cộng đồng trong làng, hình thành một đội ngũ thợ thủ công, hình thành nơi trao đổi hàng hoá. Tuy nhiên thời kỳ này tổ chức làng vẫn lấy sản xuất nông nghiệp là chính, tất nhiên ngoài nhà ở thuần túy, nhà ở kết hợp nghề thủ công nghiệp đã xuất hiện một số xưởng sản xuất quy mô nhỏ lẻ và  chợ quê cũng ra đời.
Khi sản xuất phát triển, yêu cầu xã hội của cộng đồng tăng lên. Ngoài việc canh điền, một số làng đã có trình độ tay nghề chuyên môn sâu để làm ra các sản phẩm phục vụ cao hơn, nhiều hơn và đa dạng hơn, sản phẩm đẹp và tốt hơn. Nhiều làng có thể có 2 bộ phận hoặc là ngang nhau, hoặc có thể chênh lệch nhau giữa người làm nghề nông và người làm nghề thủ công. Từ đó xuất hiện những làng nghề như: Nghề rèn, nghề mộc, nghề dệt vải, nghề thêu ren, nghề làm nón, làm quạt, nghề thủ công mỹ nghệ, nghề đúc và nghề giả kim hoàn... Không gian kiến trúc và cảnh quan môi trường có sự đổi thay rõ rệt. Những dấu ấn kiến trúc và văn hoá giữa hai khu vực nông nghiệp và thủ công nghiệp có nhiều thay đổi và dần khác biệt. Những “phố nghề” trong làng ra đời, chợ quê kết hợp với những cửa hàng, cửa hiệu mọc lên. ... Sang thời Lê, kinh tế hàng hóa phát triển, những đình trạm cũng được xử dụng làm chợ  làng, nên gọi là đình chợ (như đình chợ Đông Ba - Huế, Xuân Giang - Nghệ Tĩnh).

Chợ Làng : Chợ Làng là nơi mua bán, trao đổi nông sản, hàng hóa... giữa những người trong Làng. Chợ Làng thông thường có một quán chính (5 gian) và nhiều quán nhỏ khác

    Xã

Xã là làng có một cơ quan hành chánh thi hành những chỉ thị từ chính quyền trung ương.    Xã và làng đều cùng chỉ một đối tượng… Đối tượng này được gọi là xã  khi bàn đến nhiệm vụ thi hành những chỉ thị từ  guồng máy chính quyền trung ương trở xuống. Đối tượng này được gọi là làng khi bàn đến những chuyện làm ăn, bà con lối xóm.vv.. Sau này, hai từ ngữ Xã và Làng  được người ta dùng lẫn lộn không phân biệt. Lai  lịch một xã như sau:

 Năm 1242, dưới triều  đại  nhà Trần, nước Việt chia làm 12 lộ (tỉnh). Mỗi lộ chia ra làm nhiều xã.   Ðứng đầu mỗi lộ là chánh, phó an phủ sứ.  Hai chức này đặt ra từ triều Lý. Còn mỗi xã,  nhà vua bổ xã quan trực tiếp cai trị dân làng gọi là xã chánh và xã giám, tức như lý trưởng và phó lý trưởng trước đây. Các  xã Việt-Nam ngay từ thời Lý, thời Trần đã có hương ước phân minh quy định tổ chức cuộc sống của cả cộng đồng chặt chẽ từ lễ tiết,, ngôi thứ,  đến sinh hoạt học tập và  thưởng phạt làm tiêu chuẩn sống., Đặc biệt từ thời Trần, do sự hiện diện của các xã quan mà quy chế ngôi thứ, tôn ti trật tự được xếp đặt   tại các làng xã. Chỗ ngồi ở đây cũng quý không kém gì chỗ đứng ở sân chầu triều đình; thứ bậc trên dưới rồi đến lễ nghi, tế tự cũng được rập theo khuôn mẫu, kiểu cách của triều đình.
            '' Lễ nghĩa tương tiên thiên hạ đại phong tục,
             Tôn ti hữu tự hương đảng tiểu triều đình ''.
             (Câu đối Ðình làng Dy Sử, Mỹ-Hào, Hưng-Yên )
Dịch:
            '' Lễ nghĩa cùng đứng, trước là phong tục lớn trong thiên hạ,
               Tôn ti có chữ, hương đảng là triều đình nhỏ ''.

Ðến khi nhà nước không bổ xã quan về cai trị nữa, dân làng tự bầu lấy người đại diện ra làm xã trưởng, để một đằng giao thiệp với quan trên, một đằng gánh vác, giải quyết việc làng xã cùng với các vị hương chức, các phe giáp, đoàn thể trong làng xã. Theo quy lệ này thì gần như mỗi làng trở thành một đơn vị hành chánh tự-trị, một nước nhỏ trong một nước lớn, hay một nước cộng hòa nhỏ trong một nước quân chủ lớn. Phép vua lan tỏa ra khắp nước, nhưng khi đụng đến lũy tre xanh của cổng làng, phải ngưng lại để làng xem có thích hợp để đón nhận hay không. Vua xa, làng gần nên phép vua thua lệ làng.

   Đình làng

Trong xã  đã có quan do nhà vua bổ về cai trị thì phải có công đường để làm nơi hội họp bàn việc quan, việc làng và dùng làm công quán để vua quan, quí khách dừng chân lưu trú, Công đường này chính là  thứ dịch đình được vua quan thiết lập tại khắp các  nơi trong quá  khứ , vì vậy dịch đình từ nay trở thành Ðình Làng.Mỗi làng một phong tục tập quán riêng mang bản sắc văn hoá hoàn toàn khác biệt, vì vậy mỗi làng có một ngôi đình độc đáo mà không giống bất cứ nơi nào. Nơi đây được nối với con đường chính của làng đi ra đường cái quan và có các tuyến đường giao thông đi về từng ngõ xóm và đi ra các  làng xã khác. .

1-    Lịch sử Ðình

Theo ngữ nguyên trong Trung Văn Ðại Tự Ðiển, Ðình là nơi người ta dừng lại tụ tập.Theo sách Thuyết Văn, Ðình là chổ cư dân tới yên ổn.Theo học giả Nhân Sư Cổ, Ðình là quán cho hành khách dừng bước nghỉ ngơi.

Ngày xưa ở Việt-Nam cũng như ở Trung-Hoa hay ở các nước Á-Ðông, cách vận tải còn thô sơ, muốn đi từ nơi này sang nơi khác, trước hết người ta đi bộ, rồi đi cáng, đi võng, đi kiệu do mấy người khiêng hoặc đi ngựa, đi xe do một người đẩy. Cách vận chuyển đã phiền phức, khó nhọc, đường xá lại gập ghềnh khó đi. Trong xứ đầy núi rừng hiểm trở nên cuộc hành trình nào cũng mất gấp mười gấp trăm lần thì giờ so với ngày nay và người ta thường phải ngủ đỗ lại dọc đường. Dọc đường trời tối mà không gặp thôn cư, làng mạc nào thì dù là Thiên Tử cũng vẫn bị dãi tuyết dầm sương.   Vì vậy,  dịch đình được tạo ra để đem lại tiện nghi trên đường bộ kể từ thời Bắc thuộc. Tới khi độc lập, các triều đại Việt-Nam vẫn cứ tạo dựng những đình trạm như vậy. Vua sai lập ở bên các  quan lộ hay đường cái quan những cái quán trú chân, phòng khi vua quan đi tuần du, giữa đường trời tối. Việc lập quán dọc đường đó có định lệ hẳn hoi. Cứ năm dặm gọi là đoản đình, lập một quán nhỏ; mười dặm gọi là trường đình, lập một quán to.  Các quán ( Ðình ) này hầu hết đều kiến thiết chắc chắn, tường gạch, mái ngói và làm theo một kiểu giống nhau. Kiểu này do vua quan bắt phải làm theo hình vuông, nóc có bốn mái.

Có Ðình được tổ chức như hành cung để tiếp rước nhà vua. Có Ðình sắm sẳn hương án, tàn lọng để phòng khi phụng mệnh sắc chỉ nhà vua, để bái vọng xa giá vua hay quan khâm mạng tuần du qua. Trên chính tẩm đình, một tấm hoành phi, chạm trổ rất công phu, sơn son thếp vàng rực rỡ, khắc bốn chữ lớn '' Thánh cung vạn tuế '' để chúc tụng nhà vua.

Theo sử liệu ( Cương-Mục, Tiêu-Án Việt-Sử ), thì khi xưa ở nhiều địa phương, có những ngôi nhà công cộng, quét vôi trắng, để cho người đi đường vào nghỉ ngơi, gọi là dịch đình. Các cáo thị sau khi được tuyên đọc, đều được dán ở Ðình.    Các Ðình đó nếu cứ bỏ hoang ở dọc đường, không trông nom, quét tước và sửa chửa, giữ gìn thì chẳng mấy chốc sẽ thành nơi trú ẩn của giặc cướp, nơi hẹn hò của rêu cỏ, bẩn thỉu và là cái mồi của thời tiết và thời gian. Vì thế, vua chúa Việt đặt ra một chức giao cho một người dân sở tại để trông nom. Chức ấy gọi là đình trưởng. Tuy phận sự của viên đình trưởng cốt yếu là ở sự trông nom giữ gìn ngôi đình, song cũng thường rất là vất vả, bận rộn. Khi có vua, quan, quí khách đến nghỉ ngơi, lưu trú tại Ðình thì đình truởng phải tổ chức canh phòng để ngăn ngừa trộm cướp, phải mua sắm thức ăn, thức uống, dầu đèn... Tóm lại phải phục dịch như có quí khách đến nhà mình vậy. Ðể đến bù vào công đó, các viên đình trưởng được hưởng những quyền lợi như có quyền sai phái và trừng giới dân đinh thuộc Ðình mình tức là trong vòng mười dặm, được quyền cày ruộng công hay được lương bổng v.v...

Chức đình trưởng cũng tương tự như chức xã chánh, xã trưởng hay lý trưởng. Bãy giờ trong văn chương người ta thường gọi bóng lý trưởng là thập lý hầu, nghĩa là được hầu trong mười dặm, cũng là vì xưa, đình trưởng có quyền hành trong vòng mười dặm.

2-Vị trí của đình làng

Hướng đình

 Hướng được xác định theo phong thuỷ. Đình làng thường được xây dựng trên những khoảng đất cao, quay mặt về những khúc sông hoặc hồ nước, đảm bảo thế "tụ thủy, tụ linh, tụ phúc". 

Trong đình

 Một chiếc trống cái được đặt để đánh vang lên theo nhịp ngũ liên thúc giục dân làng về đình tụ họp bàn tính công việc của làng, của nước.

Sàn đình

 Ðình cổ thường có sàn gỗ để làm chỗ cho dân làng ngồi hội họp. Sàn làm phẳng hoặc cao dần lên chênh nhau dăm mươi phân. Khi ngồi thì giải chiếu, chỗ ngồi được xếp theo thứ tự, ngôi thứ nên mệnh danh là '' chiếu trên, chiếu dưới ''. Ngày xưa, người ta hay ngồi xếp bằng tròn và ngồi trên sàn hay bục, như vậy được nhiều chỗ hơn là ngồi ghế; vả lại nếu cần ngả lưng như Ðình là trạm quán thì cũng tiện lợi, khỏi cần giường nằm. Có lẽ vì vậy mà cái Ðình làng vẫn tiếp tục truyền thống nhà sàn của người Lạc-Việt và của các dân tộc Ðông-Nam-Á miền nhiệt đới gió mùa. Dù sao thì cái Ðình làng với cái sàn cũng là một kiến trúc khác biệt với kiến trúc và cái Ðình làng Trung-Hoa.

Trước đình

 Sân đình được lát gạch Bát Tràng. Sân Ðình rất cần thiết vào những dịp hội hè đình đám; là nơi để chồng kiệu; để sửa soạn long đình; sắp đặt đám rước; để dựng sân khấu hát chèo, hát tuồng, đánh cờ, cùng biểu diễn các trò vui. Ngày thường, sân và bãi trước Ðình dùng để họp chợ, hai giải vũ để làm lớp hương học.Trước Sân đình có hai cột đồng trụ cao vút, trên đỉnh được tạc hình con nghê lúc nào cũng như nhe răng cười.                                                                                            

Trước sân thường có một cái ao hay giếng nước để làm minh đường tụ thủy theo luật phong thủy. Cái ao trồng sen hương thơm ngào ngạt. tạo không gian thoáng đạt và linh thiêng
            - "Hôm qua tát nước đầu đình
               Bỏ quên cái áo trên cành hoa sen..."
             - "Qua đình ngả nón trông đình
               Đình bao nhiên ngói, thương mình bấy nhiêu"   (Ca dao)

Vào dịp hội hè thì ao là nơi tổ chức các cuộc vui như leo dây, múa rối, bắt vịt, đốt pháo bông.

Xung quanh Ðình

trồng cây; cây đa, cây gạo, cây bàng, cây đại...Phía trước xây cổng chính và cổng bên, cổng nách. Cổng chính xây hai cây trụ biểu gách hoặc có mái hoặc không; cổng bên, cổng nách nhỏ hơn thường xây cuốn, đắp mái.

3-   Ðình làng có nhiều Chức năng

      -    Ðình làng một cơ sở văn hóa sinh hoạt của xã hội Việt-Nam: vốn rất cần cho cuộc sống nông thôn muốn có sự nương tựa, đùm bọc, giúp đỡ lẫn nhau.

      -    Ðình làng một cơ sở tế thần,
      -     Ðình làng một cơ sở hành chánh

 a-   Ðình là trung tâm sinh hoạt văn hóa của cộng đồng làng

 Đình là trung tâm đình đám cho mỗi gia đình của làng khi có những việc vui, buồn, trọng đại vào những dịp như '' vào làng '' cho con trai, nộp cheo, nộp cưới, khao vọng, ma chay, mua nhiêu, mua xã, vào hàng quan viên, lên đinh, lên lão. v.v.. bao đời nay. Quả thật,đình làng là hình ảnh thân quen, gắn bó với tâm hồn của mọi người dân Việt,    

                 ''.. Qua Ðình ghé nón trông Ðình,
                   Ðình bao nhiêu ngói, thương mình bấy nhiêu!..''

 Đình là trung tâm văn nghệ cho cả làng, nơi tổ chức lễ hội làng truyền thống với các tiết mục văn nghệ, Trong hội . có đủ mọi trò  chơi của dân tộc được diễn ra ở sân đình, chăngn hạn, diễn lại nhiều trò như giết giải cứu công chúa, hoặc gần với sự tích, gần với nông nghiệp (Vua Hùng đi săn),. dân làng  được xem trò chơi dân gian: đu quay,  đấu vật, chọi gà, đánh đu, kéo co, thi thổi cơm Hội đình trở thành hội diễn ca múa nhạc dân gian,....  Trong những ngày hội ,Già, trẻ, gái, trai ăn mặc những bộ quần áo đẹp nhất tụ tập ở ngoài đình, quanh đình xem hát chèo, hát tuồng, xiếc, dân ca, dân vũ... Sân đình đầy ắp tiếng nói, tiếng cười .  Giữa cảnh trí thiên nhiên khoáng đạt, ấm áp và thân thuộc ấy, Lễ hội làng đem lại những cuộc vui chung  t ạo ra niềm vui cho mọi người,

b-    Ðình là nơi thờ thần
 Ðình là nơi thờ phụng thành hoàng, Mỗi làng thờ một vị Thành Hoàng riêng (có thể là thiên thần hoặc nhân thần).đấng linh thần chủ tọa cho cuộc sống cộng-đồng và phù trợ cho dân làng được an cư lạc nghiệp, tránh được tật dịch, hung khí, tai họa. theo phong tục tín ngưỡng trong xã hội Việt Nam cổ đại. Hàng năm đình có lễ hội thường được tổ chức vào ngày sinh hoặc ngày mất của thần được thờ. Lễ hội gắn với truyền thống lịch sử (sự tích thần đánh giặc, lập làng, dạy nghề), gắn với lễ nghi nông nghiệp (lễ rước nước). Tế thần là hoạt động diễn lễ của hội tế để biểu thị lòng biết ơn của dân làng đối với thần, mong thần tiếp tục phù hộ cho đân làng mạnh khỏe, được mùa . Lễ vật tế thần là cỗ tam sinh (trâu, bò, dê hoặc lợn) là những sản phẩm nông nghiệp, là lễ vật kỷ niệm. Ví dụ đình Lưu Kiếm - Thủy Nguyên - Hải Phòng, xưa Trần Hưng Đạo qua đó chuẩn bị trận Bạch Đằng, dân làng chỉ kịp dâng cỗ "quá lộ" có cơm và cá, ngày nay khi tế thần ở đình này cũng có lễ vật "quá lộ". Ðình làng Hương Trầm có bánh chưng, bánh giày cúng Lang Liêu . Nhân dân thường dùng kiệu Ngọc Lộ hoặc kiệu Bát Cống trong lễ rước thần. Đặc biệt thường có con ngựa gỗ đi theo kiệu thần. Con ngựa gắn liền với cuộc sống đời xưa trong chinh chiến, đi lại và đã đi vào hoạt động tâm linh.Cái đình trang trọng và thiêng liêng, nó gần như đại diện, là biểu tượng của quyền lực làng xã. Từ xưa đến nay, người dân Việt Nam vẫn thường gọi chung đình chùa, nhưng trên thực tế, đình và chùa không cùng một ý thức văn hóa. Chùa là nơi thờ Phật, ít nhiều có ảnh hưởng văn hóa Phật giáo đến từ Ấn Độ, Trung Hoa.

Thần Thành hoàng

Dân ta tin rằng đất có thổ công, sông có hà bá, núi có sơn thần, làng có thành hoàng. Dân phải thờ phụng thần linh, để các ngài phù hộ độ trì cho được bình an, khỏa mạnh, may mắn, tốt lành ...Tục thờ thành hoàng có từ thời Hán thuộc thế kỷ II trước công-nguyên. Nguyên thủy thành hoàng được thờ ở miếu, ở nghè ( nơi miếu có nhiều cây cối bao quanh ). Khi làng vào đám, mở hội, mới rước về Ðình. Về sau vua đặt lệ phong các đại thần khi thất lộc được làm phúc thần, cho thờ bằng lọng vàng trong Ðình làng. Làng nào không có phúc thần thì xin phép hoặc tự ý tìm một thần linh, hoặc đế vương, trung thần, liệt nữ đời trước làm thành hoàng. Kể từ đó ( khoảng thế kỷ XVI..? ) mới có lệ thờ thành hoàng thường trực ở Ðình và Ðình này gọi là Tử Ðình ( đình đền thờ hay đình miếu ).
Hầu hết các vị thần thánh thờ tự ở các đình, đền, miếu mạo, được Bộ Lễ kiểm tra, lập danh sách để dâng lên vua, để sắc vua phong cho làm thượng đẳng, trung đẳng hay hạ đẳng thần; tùy theo công đức, sự nghiệp đã giúp dân, giúp nước lúc sinh thời của vị nhân thần, hoặc căn cứ vào sự âm phù, linh hiển, hộ trì dân nước của vị thần linh. Có những vị mà sự nghiệp hiển hách, công đức rõ ràng, hoặc u linh u hiển, dậy tiếng đồn, đâu đâu cũng biết, nhưng cũng có nơi thành hoàng chỉ là một người tầm thường chết vào giờ linh, đã báo ứng cho dân làng thờ phụng. Có khi thành hoàng là một vị sơn thần, hoặc cũng có khi người đang còn sống, vì một lý do nào đó, được dân làng chịu thờ làm thành thần hoàng sống.Trong trường hợp nào thì dân làng cũng rất mực tôn kính vị thành hoàng của làng mình, tôn trọng những '' hèm '' liên quan đến vị thần linh đó, kiêng tên ngài mà nói chệch ra một tiếng tương tự. Có nhiều nơi hàng năm diễn lại sự tích hay một vài hành vi đặc trưng của thần, trở thành một tiết mục nghi lễ, cho là có thế thì dân làng mới được bình yên, làm ăn thịnh vượng. Thành hoàng tiêu biểu cho niềm hướng vọng chung, là thể hiện cho luật lệ, phong tục, luân lý và cho cả sự thưởng phạt. Thành hoàng là nhân cách hóa của uy quyền tối cao mà uy lực lại xuất phát từ cộng đồng dân thôn. Thành hoàng là vua vô hình chủ tọa tiểu triều đình xã thôn và quản trị tâm linh xã thôn. Tuy đình là của dân làng, nhưng thần không hẳn là người của làng.Hơn nữa, người Việt Nam thừa hưởng nhiều tín ngưỡng cổ sơ, nguyên thủy, nên thờ và tôn kính rất nhiều vị thần như: thần núi, thần biển, thần nước (thần Tản Viên)... ở Phù Ninh (Phú Thọ) thờ thần Đá Trắng, vùng đồng bằng thờ thần cá, thần rắn... Tất cả những tín ngưỡng ấy, các thế hệ dân Việt Nam tiếp nối nhau tạo thành một nền vǎn hoá đình, một nền vǎn hóa hỗn hợp, đa dạng, có mặt nhiều thành phần tôn giáo khiến cho đình trở thành một tập thể siêu thần, thành một sức mạnh vô hình, tạo một niềm tin, một niềm hy vọng, một sức mạnh vô hình của làng xã cộng đồng Việt Nam. Sau này, Thần Thành Hoàng phần nhiều là Phúc Thần  do Triều Đình  ban chiếu chỉ. Phúc Thần là  một anh hùng  dân tộc.

c-    Ðình là trung tâm hành chính.

     Ðình tồn tại trên công thổ, công điền của làng.Trước kia  Ðình Làng  là công quán, nơi chính thức để đón  vua,quan   tiếp xúc với dân làng; đồng thời là dịch đình cho khách bộ hành dừng lại nghỉ ngơi.Nhưng về sau này Ðình Làng  là nơi dán cáo thị của làng và của nhà nước khi đã tuyên đọc, Có những Ðình treo bảng '' Mỹ Tục Khả Phong '' của vua ban vì làng có những tục lệ hay. Kế tiếp, Ðình Làng cũng trở thành tòa án, nơi dàn xếp những sự tranh chấp hoặc xử kiện của dân làng: nơi thi hành thưởng phạt, tuyên dương những khen thưởng của làng hay của triều đình. Rồi Ðình Làng  là  nhà công để hương chức, hàng phe, hàng giáp bàn việc làng, việc nước. Nói theo từ ngữ ngày nay , đình làng là trung tâm hành chính, quản trị phục vụ cho mọi hoạt động thuộc về cộng đồng làng xã; là nơi làm việc của Hội đồng  kỳ mục  (trong thời phong kiến) ..  Người từ 18 tuổi trở lên được nhận ruộng công về làm và nộp hoa lợi cho đình hoạt động. Mỗi khi ra đình phân biệt mâm ăn và chiếu ngồi, chia phần "một miếng giữa làng hơn một sàng só bếp", "một miếng lộc thánh bằng một gánh lộc trần"... Như vậy, đình làng diễn ra sự phân chia đẳng cấp rất chặt chẽ, trọng tuổi hơn trọng chức sắc, là nơi quyết định số phận kinh tế, chính trị và tâm tư tình cảm của người dân.

Ðình do đó là hình ảnh quê-hương, là tượng trưng cho nếp sống đặc-thù của xã-hội Việt-Nam: một xã hội được tổ chức gồm những đơn vị hành chánh gần như tự trị nằm trong một quốc-gia. Ðó là những làng xã tự cai trị, khu xử với nhau theo luật lệ riêng, phong tục tập quán riêng biệt.

 Tóm lại về 3 chức năng của Đình làng

Ðình Làng  là nơi diễn ra mọi hoạt động của làng xã Việt Nam dưới thời phong kiến. đình là của cộng đồng làng xã Việt Nam. Ðình là biểu hiện sinh hoạt của người Việt Nam, nơi "cân bằng" phép tắc của cuộc sống cộng đồng, nơi khai diễn những nét tài năng, tư duy của dân làng, nhất là về tín ngưỡng, nơi để thờ thần Thành Hoàng làng người có công với dân, cứu nước, giữ nước hoặc giúp dân nghề nghiệp sinh sống. Nhìn quanh đình làng, ta sẽ thấy lòng tri ân, trọng nghĩa, trọng tài, ''uống nước nhớ nguồn'' của người Việt Nam. Nhìn chung, văn hoá đình Việt Nam có tính hoàn toàn độc lập của một cộng đồng xã hội  riêng biệt. Nó là một nét văn hóa riêng nằm trong nền văn hóa tổng hợp dân tộc Việt nhằm phục vụ an ninh và hạnh phúc  cho dòng giống dân tộc , nhằm tôn thờ  những người có công với xã hội, và những anh hùng dựng  nước và bảo vệ đất nước. Ðình làng là nơi chứng kiến những sinh hoạt, lề thói và mọi đổi thay trong đời sống xã hội của làng quê  qua bao thế kỷ. Nét về nó không hề phai nhạt trong cuộc sống của người Việt Nam hôm nay

Ðình làng  theo ta vào cuộc sống mới . Chính vì vậy, Ðình làng trở thành một nơi thân quen gần gũi, là nơi che chở,  là cuộc sống của những người nông dân Việt Nam. Ðình làng gợi nhớ một di tích cổ kính thân tình. Ðình làng rộng mở để chờ đón bất cứ người con nào của làng. Với ý nghĩa như thế, đình làng Việt Nam chính là nơi không phân biệt giàu sang nghèo hèn, là nơi thể hiện rõ nhất vǎn hóa hiện thực của đời sống nhân dân. Ðình làng là một mảnh hồn quê,  một nét đẹp của xóm làng Việt Nam, từ lâu đã in vào tâm khảm mỗi con người và toả sáng trong những áng thơ văn

Hôm qua tát nước đầu đình

Để quên chiếc áo trên cành hoa sen