|
Nam Phong Tạp Chí số 424 tháng 8-1927
Ở Phú Quốc mà nói "Cửa" th́ ai cũng biết đó là chỉ Dương Đông, v́ Dương Đông thường gọi là cửa Dương. Cửa Dương ở về mặt Tây đảo Phú Quốc, có vàm con sông mở ra biển, v́ đó gọi là " Cửa" Người khách du quan mới đến Dương Đông cảm được cái đẹp trước nhất là cảnh ở Cửa này: một bên là băi cát trắng phau phau, một bên là gành đá như cái đồi con, chắn ngang nửa vàm sông, h́nh thể gồ ghề kỳ quái. Chiều chiều, trèo lên gành đá ấy mà trông cảnh biển chiều hôm, nước mây man mác, bên kia bóng tà dương bảng lảng, bên này chiếc thuyền trong vàm sông xuôi ra, cánh buồm trắng phất qua gành đá biếc, mũi thuyền rẽ nước, th́ đẹp biết chừng nào.
Sông Dương Đông không rộng mà sâu, nước xanh tốt, nhà cửa ở tụ tập hai bên bờ, buồm thuyền san sát. Chiêc ghe ở đây trông gọn gàng giản dị lắm. Mạn thuyền sơn trắng sạch sẽ, có chiếc viền đen, mũi thuyền vẽ đôi con mắt cực to. Thuyền nhỏ hay lớn hơn củng đều chạy hai buồm, buồm ḷng và buồm mũi. Gió xuôi buồm căng thẳng, từ xa tách làn sóng biếc lướt ch́m tới, đôi mắt giuơng to, trông rất hùng dũng… Giếng Tiên ở về tả ngạn sông Dương Đông, cách quận lỵ hơn hai ngàn thước. Giếng sâu độ một thước., vuông vức một thước. Đó là xây đá cho có chỗ mà lấy nước chớ cũng không phải đào đất thành giếng. Gọi Giếng Tiên là bởi giếng có tính cách huyền diêu thần tiên. Giếng ở một bên mé nước mặn, nước sông và nước giếng tiếp xúc nhau mà nước giếng vẫn ngọt, không pha lẫn nhau. Suối Đá và suối Mây, cách quận lỵ sáu cây số. Phú Quốc là một nơi hải đảo, chung quanh toàn biển bao bọc., mà người dân không lo thiếu nước . Suối trong giếng ngọt không thiếu ǵ. Trong một quăng đường độ một vài ngàn thước là có một ngọn suối róc rách chảy ngang . Tắm th́ nước sạch mà mát, uống th́ nước ngọt mà lành . Ấy cũng là cái quà quư của tạo hóa biệt đăi người dân hải đảo Có chùa cất trên tuyệt đỉnh, trước mặt có núi cao b́nh án, sau lưng có biển rộng hoành triều, rất được thế non thế nước. Tường đá rào tre quanh co, các thứ nhàn hoa cổ thụ, u ảo thanh tĩnh vô cùng. Thật đă khéo đem tay nhân cộng tô điểm cho cảnh thiên nhiên. Cảnh về chiều. Lên đứng trên tảng đá cao, trông về phía tây mà xem mặt trời lặn. Mặt biển xanh ngắt, phẳng tận chân trời, cánh buồm trăng trắng phất phơ in vào làn mây ráng hồng hồng, thấp thoáng xuôi về chốn vô cùng. Một vành tà huy đỏ đối từ từ ngả xuống gần mặt nước th́ cái vành đỏ càng to dần ra, bây giờ mặt nước ở chỗ gần chân trời đă đổi màu hung hung. Trông thoáng một cái đă ngậm một nửa vành xuống mặt nước, c̣n một nửa làn mây lơ thơ giăng khuất. Bên này, bóng trời dần tối, mấy ngọn núi tờ mờ trong đám sương mù như cảnh chiêm bao, tiếng chuông khẽ động , dư hưởng du dương… Hàm Ninh ở về mặt đông đảo Phú Quốc. Từ Dương Đông đi Hàm Ninh , đường dài 14 cây số. Suối Đá suối Mây ở trên đường này. Đường đi qua trông lên đèo, xe ngựa phải lên xuống luôn, không được một quăng phẳng phiu. Phong cảnh hai bên đường th́ thực đẹp. Đẹp nhứt là rừng sim. Cành lá gie la lả ra hai bên vệ đường. Bông hoa sim mới nở th́ mầu hồng hồng, bông nào nở đă lâu, nắng sương dăi ra mầu trăng trắng, thành một giống cây mà có hai mầu hoa, đôi vẻ hồng phấn lấm tấm trong cḥm lá xanh mơn mởn. Về đầu mùa xuân là mùa hái sim. Đến mùa sim chín, th́ đàn ông con trai đă có công việc chài lưới mắm muối, chỉ có đàn bà con gái từng đàn lũ lượt rủ nhau vào rừng hái sim. Chắc không c̣n ǵ đẹp hơn là trông những cô thiếu nữ mộc mạc ngây thơ, tay xách giỏ, đi lần vào trong rừng sim, sẽ vít cành mà hái trái. Trông cảnh êm ả dưới ánh thiều quang trongh sáng, cảm động quá mà không biết cất tiếng hát: Muốn tắm mát lên ngọn sông đào Muốn ăn sim tím th́ vào rừng xanh Hai tay vín cả hai cành Quả chín th́ hái, quả xanh th́ đừng
( Thăm đảo Phú Quốc) Nam Phong Tạp Chí số 424 tháng 8-1927 (Hà Tiên tập cảnh Nhà xuất bản Văn Hóa:tác giảĐông Hồ & Mộng Tuyết) |
||
|
và giấc mộng Tây Phương của tôi
Bài viết của Trịnh Thanh Thủy (13 tháng 08 năm 2009)
Có người hỏi tôi nghĩ sao về Đà Lạt sau chuyến về thăm quê hương mới đây. Tôi không biết thu câu trả lời sao cho gọn ngoài một nhận xét trực giác “Đà lạt thay đổi phát chóng mặt” . Ngoài Nha Trang với số lượng du khách và kỹ nghệ khách sạn phát triển tột bực th́ Đà Lạt là thành phố thứ nh́ làm tôi sững sờ trước sự rộn ràng đổi mới của nó. Dưng không tôi tự hỏi, ḿnh đă đón nhận sự tiến hoá thành phố thuộc địa Tây ngày xưa này bằng một tâm thức nào? Nh́n nó bằng mắt một du khách ngoại quốc hay bằng tâm thức xưa cũ của kẻ trở về nơi chốn đă ghi đậm ít nhiều kỷ niệm? Theo tôi, tâm thức hoài cổ sẽ bàng bạc hiện hữu không những ở các Việt kiều như tôi mà c̣n ở những người Việt trong nước trước đây đă từng ghé thăm Đà Lạt nữa. Cái hồn Bà Huyện Thanh Quan, của “Chốn xưa xe ngựa” của “Người đâu bây giờ” nó mang mang, chao đảo, rin rít ḷng người lắm. Tuy nhiên nỗi luyến lưu tôi, một khách du đôi lần ghé thăm, nay trở về sẽ khác hẳn với t́nh thương thắm thiết của những cư dân đă sinh ra và lớn lên nơi này, yêu từng con dốc, quư từng góc đồi. Đà Lạt xưa và nay khác nhau nhiều, hệt như nước ḿnh,đă cởi áo, thay y. Nó đổi từng giây kiến trúc, biến từng nhịp sống, xoay từng cửa ô văn hóa con người. Đà Lạt trở ḿnh lớn lên như một cô bé, bỏ nét thơ ngây, thay những ḥn cuội ô quan trong túi áo ngày nào bằng chiếc gương con, hộp phấn màu, rùng ḿnh thành thiếu nữ môi đỏ, mắt tím thời thượng. Nét quyến rũ của nàng khác hẳn năm xưa. Phong thái mới nền kiến trúc lai tạp thêm thiết bị tiện nghi phong phú thế kỷ, sự đông đúc phồn hoa thấm đậm đa văn hoá của du khách khiến Đà Lạt bỗng xôn xao áo lụa, chải chuốt điểm trang hơn. Niềm tiếc, nỗi nhớ, cái nh́n của người trở về chốn xưa là thương là tưởng thưở hồn nhiên, hoài khuôn mặt đơn sơ, nuối dáng vẻ trắng trong cô bé tuổi hoa bướm ngày nào vậy. Mấy mươi năm rồi, Đà Lạt xưa của tôi là Đà Lạt của kiến trúc Tây Phương, là Đà Lạt của những ngôi biệt thự nằm rất yên tĩnh, vắng vẻ, an b́nh và nên thơ. Của những cơn mưa dai dẳng rả rích, lay phay trải dài những con đường đất đỏ, ướt mềm con dốc nghiêng nghiêng. Những rừng thông và dương sỉ xanh ngắt che bóng một, hai cô sơn nữ vai gùi, tay xách, tay ôm bước vội bên đường. Đâu đó xa xa rải rác những ngôi nhà sàn chân cao (sau này lúc về lại những ngôi nhà sàn không c̣n nhiều nữa) thả khói ban chiều lơ lửng. Tôi nhớ những chuyến xe đ̣ vun vút quẹo qua từng khúc quanh nguy hiểm, để tâm trí du khách đậu lại sợ hăi trên những ngôi miếu nhỏ thờ vong hồn người tử nạn ở góc đường. Và nhớ những dăy đồi trà ngan ngát xanh típ tắt cuối con đèo qua Bảo Lộc.Thương thương làm sao dàn xu xu đầy trái vươn ḿnh bên từng khoảng vuông mênh mông toàn là bắp núi. Những địa danh gợi nhớ Đơn Dương,Trại Hầm, Trại Mát, Trạm Ḅ, Đèo Ngoạn Mục, Nhà thờ con gà, Chợ Hoà B́nh và nhiều nhiều thứ đáng nhớ khác đọng lại trong trí tôi khi tôi theo bố ghé thăm Đà Lạt ngày xưa. Tôi yêu những trái thông khô phủ đầy mặt đất những nẻo đường qua. Tôi thích mứt khoai, mứt mận, bánh phồng loại nho nhỏ bằng bàn tay bán rong ở bến xe, trái bơ, khô nai và những thức vặt vănh đặc sản khác của Đà Lạt. Trong trí cô bé Sài G̣n lúc ấy của tôi con gái Đà Lạt thật đẹp với những khăn phula, má đỏ, môi hồng. Nh́n dáng vẻ sang cả người thiếu nữ đứng bán sách khu phố gần chợ Hoà B́nh bên nét điềm đạm người con trai da trắng, áo len đen thành phố sương, ḷng tôi hay bất cứ du khách ghé chơi nào không thoáng nhen nhúm chút mơ hoa và mơ yêu?
nhà thờ con gà- Từ ngàn xưa h́nh ảnh những cặp t́nh nhân đă gắn liền với đất trời Đà Lạt, nên mỗi khi nói đến đi hưởng tuần trăng mật người ta liền nhớ đến nơi này. Khung cảnh thơ mộng, khí hậu mát lạnh của Đà Lạt rất thích hợp với t́nh yêu. Lên Đà Lạt mà lên một ḿnh để nh́n đồi núi mênh mông, tê tê với cái lạnh se da của sương, man mát với cái ướt của mưa phùn, hỏi ai không thấy ḿnh cần một bờ vai ôm, một ṿng tay ấm? Thoát sự cuốn hút nhộn nhịp của phố thị, buông giây bon chen của thành đô, t́m về một góc phố êm ả, ấy mới phút thú vị đời người. Khách có thể thả bộ loanh quanh trên những con đường tĩnh lặng và t́m ra mấy khi tâm ḿnh được yên ắng mà lắng xuống một cách dịu dàng như thế.
Ghé cà phê Tùng để ngắm phố, ngắm người, nghe vài cung tơ Pháp cũ của Sylvie Vartan, Chirstophe, khách lăng du dễ để sóng ḷng lao đao theo bước chân ai ngoài khung cửa. Cà phê Tùng đă có mặt ở Đà Lạt hơn nửa thế kỷ. Nằm ở trung tâm khu phố Ḥa B́nh, vị thế cà phê Tùng là lợi điểm hàng đầu của nó. Chỉ cần nh́n qua khung kính, du khách có thể theo dơi bóng dáng các thiếu nữ thướt tha qua lại, nên nó một thời là nơi đóng đô của các cậu thanh niên và các đấng mày râu. Cái tên Tùng không những gợi h́nh những gốc tùng xanh ngắt mà c̣n khơi lại bao kỷ niệm, góc hồi ức của những chàng trai tha phương một chốn trở về ấm cúng. Đà Lạt có biết bao nhiêu quán cà phê, bao nhiêu nơi thanh lịch cho du khách dừng chân, tại sao những người muôn năm cũ có quay về lại chỉ muốn đến Tùng? Muốn ngồi xuống bên bức tường ám khói, cạnh những bức tranh cũ ngấm vết thăng trầm mà tưởng lại những con người cũng tầng tầng ám khói. |
||
|
Nghe bà cụ khơi lại những vết bụi trên lớp tro quá văng, anh bạn tôi bùi ngùi thăm hỏi những cư dân Đà Lạt thân quen cũ. Cụ ngao ngán nói giờ chỉ c̣n đủ đếm trên đầu ngón tay. Hiện nay Đà Lạt đang ngập lụt với dân định cư muốn chuyển hộ khẩu từ Bắc,Trung và miền Tây vào. Bây giờ Đà Lạt có khoảng 26% dân miền Bắc nhập cư, 22% Trung, 18% miền Tây, 14% Dân tộc và 38% cư dân Đà Lạt cũ. Thật ra th́ từ bao thế kỷ trước Đà Lạt đă là một thành phố toàn dân nhập cư, người dân tộc mới là dân chính gốc Đà Lạt. Anh bạn tôi an ủi cụ, người đến kẻ đi, đất lành chim đậu, mật độ dân số cao, thành phố mới phát triển nhanh và tiến hoá chứ bác ơi. Nhưng có điều sự phát triển, kéo theo kiến trúc xây dựng hỗn loạn quá, trông rối mắt và mất đi đường nét thẩm mỹ lai Pháp ngày trước. Cụ ngồi thở than và dẫn dụ anh bạn tôi đổ cái nh́n về quá khứ, về thế giới đen trẳng những ngày anh bạn tôi thơ thẩn chờ ai cổng trường Lycee Yersin. Phút ấy tôi mới chợt nhận ra nét “rất Tây” của anh bạn ḿnh. Tôi tự hỏi có phải cái Tây của phố núi và những từ ngữ: Pasteur, Lycée, Grand, Petit, Couvent, Oiseaux, Domaine de Marie...v...v..., trong đời sống hàng ngày đă nhiễm vào con người Đà Lạt làm cho cư dân Đà Lạt ngày đó có một nếp văn hoá rất thoáng và cởi mở không ? C̣n các chàng trai Đà Lạt bị ảnh hưởng những cung cách Francaise mà trở nên rất ga lăng, rất Tây không? Có lẽ tâm thức hoài cổ và hoài Tây của bà cụ cũng là tâm thức của những cư dân Đà Lạt xưa. Trong một bài báo tôi t́nh cờ đọc, có một thanh niên hiến đời ḿnh vào thú sưu tầm đồ cổ và gia dụng dùng trong các ngôi biệt thự Pháp cũ. Anh sở hữu một bộ sưu tập đồ cổ khoảng 3.000 món. * Điều làm nên sự khác biệt của tay chơi này với những nhà sưu tầm khác là tính địa phương của cổ vật. Hầu hết chúng là những món gắn liền với đời sống xă hội của Đà Lạt từ những ngày đầu khu nghỉ mát cao nguyên được người Pháp thành lập. Điều đáng quư là dù sống một cuộc sống kham khổ, thiếu trước hụt sau anh vẫn không bán những cổ vật ấy đi. Anh lưu giữ chúng như lưu giữ những h́nh ảnh phản chiếu của một thời quá văng, một thưở văn hoá Việt nam dập d́u những tiếng Lơ, La, Moa, Toa đậm đà màu thuộc địa. Anh bạn nhân câu chuyện kể thêm về niềm “tự hào dân tộc” của ḿnh. Ngày xưa, có một bài báo ở đất Nam(ư nói đất Sài G̣n cũ), đánh giá Đà Lạt là thành phố “trí thức” nhất miền Nam. Sự đánh giá đúng hay sai này “tùy thuộc vào người đối diện”nhưng tiêu chuẩn được đặt ra là “So với dân số, Đà lạt là thành phố có tỷ lệ trường cấp đại học cao nhất. (ư nói Việt Nam Cộng Hoà trước 75).
Miền Nam trong thập niên 60, chỉ có bốn trường đại học th́ Đà Lạt đă chiếm một tức Viện Đại Học Đà Lạt, c̣n ba Viện kia là Đại Học Sài G̣n, Vạn Hạnh và Huế (Khi ấy chưa có Đại học Minh Đức ở Sài G̣n và Đại học Cần Thơ ở Cần Thơ) . Ngoài ra Đà Lạt c̣n 3 đại học quân sự là Trường Vơ Bị Đà Lạt, Trường Chiến Tranh Chính Trị Đà Lạt (Lúc đầu học tŕnh các trường này ngắn hơn nhưng sau cùng th́ học tŕnh cho cả 2 trường đều là 4 năm tức tương đương bậc Cử Nhân) và Trường Đại Học Tham Mưu cho các sĩ quan Trung Cấp (từ Trung uư cho đến Trung tá) Đà Lạt lại có 2 đại học thần học của Công giáo là Học Viện Ḍng Chúa Cứu Thế và Giáo Hoàng Học Viện. Đặc biệt nơi này được giảng dạy bởi các giáo sư thần học ngoại quốc. Có khoảng trên 100 giáo sư từ phương Tây sang cư ngụ và giảng dạy. Nói tóm lại, nếu xét các định chế cấp bậc đại học ở đủ mọi lănh vực th́ Đà Lạt có thể dám chiếm tới 40 tới 50% tổng số của cả miền Nam thời ấy. Đó là chưa kể Đà Lạt có tới 4 hoặc 5 trường trung học chương tŕnh Pháp vốn được xem là có giá trị cao ở đất Nam. Sự thay đổi của Đà Lạt hôm nay làm giật ḿnh kẻ trở về. Cái náo nhiệt xô bồ của phố xá đông nhộn làm vui tai người mới tới. Nhưng nét duyên dáng nồng nàn của miền núi và tính đa văn hoá của con người do sự tụ hội của du khách đến từ các nơi, tạo cho Đà Lạt một bản sắc đặc thù rất riêng. Nhịp tăng trưởng không ngừng của dân cư, kiến trúc và du khách,kích thích tăng trưởng kinh tế, thương mại, ngành du lịch, và nó c̣n kéo theo các ngành nghề khác nữa như giao thông, vận tải, giáo dục, văn hoá, nghệ thuật. Bất cứ sự phát triển nào cũng có hai mặt tiêu và tích cực. Tuy nhiên trong chuyến quay về nh́n lại Đà Lạt hôm nay, tôi thấy được thành phố cao sương khói này đang phát tiết những tiềm năng tràn trề sinh lực. Đà Lạt nhanh chóng đổi mới để thích ứng với các nhu cầu cấp thiết của nó. Theo tôi dù cho Đà Lạt có thay đổi đến đâu đi nữa. Tâm thức hoài cổ của cư dân ngày cũ có vằng vặc cao vợi mấy tầng đi nữa. T́nh mến yêu Đà Lạt của mọi người vẫn c̣n nguyên đấy. Chỉ cần một bức tranh, một bài hát, một nhắc nhở ân cần, tấm ḷng người đi xa sẽ sẵn sàng quay lại để nhớ về và thương mến. Có lẽ Đà Lạt măi măi là bông hoa miền cao nở rộ trên triền đồi kư ức của những kẻ phải lưu vong xa xứ. |
