Người Dao tại Việt Nam

Theo kết quả nghiên cứu của Đề án "Sưu tầm kiểm kê kho sách cổ người Dao" do Tiến sĩ Trần Hữu Sơn (Giám đốc Sở Văn hóa - Thông tin - Thể thao Lào Cai) chủ trì , thì người Dao có nguồn gốc xa xưa ở đảo Hải Nam (Trung Quốc) gồm 7 nhóm. Người Dao di cư sang  Việt Nam thuộc 3 nhóm: Dao Tuyển, Dao Nga Hoàng và Dao Làn Tẻn (còn gọi là Dao Chàm) vào thời Lê (vào khoảng cuối thế kỷ 17). Để đến được đất Việt, sống ở vùng núi như ngày nay, người Dao đã phải trải qua cuộc hành trình muôn phần gian khổ vượt biển, vượt núi, vượt sông. Điều này phản ánh rõ trong nhiều phong tục, nghi lễ của người Dao và được ghi lại rất tỉ mỉ trong sách cổ. Người Dao di cư sang Việt Nam theo nhiều đợt từ đảo Hải Nam  tới Bắc Giang.

Tới đây, họ di chuyển theo các hướng khác nhau là:

• Theo sông Lô tới Hà Giang hình thành nên người Dao áo dài.
• Theo sông Chảy tới Lào Cai, nhóm này  gọi là Dao Tuyển.

Địa bàn cư trú

Dân tộc Dao cư trú chủ yếu ở biên giới Việt-Trung, Việt-Lào và ở một số tỉnh trung du và ven biển Bắc bộ Việt Nam. Cụ thể, đa phần tại các tỉnh như Hà Giang, Tuyên Quang, Lào Cai, Yên Bái, Quảng Ninh, Cao Bằng, Bắc Kạn, Lai Châu, Hòa Bìnhv.v

Tại Việt Nam, dân số người Dao theo điều tra dân số năm 1999 là 620.538 người

Theo Tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2009, người Dao ở Việt Nam có dân số 751.067 người, cư trú tại 61 trên tổng số 63 tỉnh, thành phố. Người Dao cư trú tập trung tại các tỉnh: Hà Giang (109.708 người, chiếm 15,1 % dân số toàn tỉnh và 14,6 % tổng số người Dao tại Việt Nam), Tuyên Quang (90.618 người, chiếm 12,5 % dân số toàn tỉnh và 12,1 % tổng số người Dao tại Việt Nam), Lào Cai (88.379 người, chiếm 14,4 % dân số toàn tỉnh và 11,8 % tổng số người Dao tại Việt Nam), Yên Bái (83.888 người, chiếm 11,3 % dân số toàn tỉnh và 11,2 % tổng số người Dao tại Việt Nam), Quảng Ninh (59.156 người, chiếm 5,2 % dân số toàn tỉnh), Bắc Kạn (51.801 người, chiếm 17,6 % dân số toàn tỉnh), Cao Bằng (51.124 người, chiếm 10,1 % dân số toàn tỉnh), Lai Châu (48.745 người, chiếm 13,2 % dân số toàn tỉnh), Lạng Sơn (25.666 người), Thái Nguyên (25.360 người)

    Nhà cửa của người Dao Sa Pa (Lào Cai).

Mặt sau nhà nửa sàn nửa trệt của người Dao -

Phục dựng tại Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam.

Mặt bên nhà nửa sản nửa trệt của người Dao -

Phục dựng tại Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam.

                                     Người Sán  Dìu  tại Việt Nam

Dân tộc Sán Dìu ở Việt Nam thuộc về nhóm ngôn ngữ Hoa  di cư đến Việt Nam khoảng 300 năm nay ở thành từng chòm xóm nhỏ,sống ở miền các tỉnh Quảng Ninh, Bắc Giang, Phú Thọ, Bắc Cạn, trung du Bắc bộ..Năm 2009, dân số khoảng 126.000 người.

Người Sán Dìu ăn cơm tẻ là chính, có độn thêm khoai sắn. Sau bữa ăn, họ thường húp thêm bát cháo loãng như người Nùng.. Ngoài ra họ còn hay uống rượu trong si.

 Nhà cửa

Nhà Sán Dìu là nhà đất. Mỗi khi có ai làm nhà thì mọi người trong họ, trong làng tự đến giúp đỡ, chủ nhân không cần phải mời giúp. Trong lễ lên nhà mới, chủ nhà mời người cao tuổi trong họ đem lửa, bình vôi, ít hạt giống vào nhà.

Thờ cúng:

Trên bàn thờ thường đặt ba bát hương thờ tổ tiên, pháp sư và táo quân. Nếu chủ nhà chưa được cấp sắc thì chỉ có hai bát hương. Những người mới chết chưa kịp làm ma cũng đặt bát hương lên bàn thờ nhưng để thấp hơn. Ngoài ra, người Sán Dìu còn thờ thổ thần ở miếu thờ thành hoàng ở đình.

Trang phục

.Người Sán Dìu đã và đang đổi thay gần giống trang phục người Kinh.

Nam giới:   ăn mặc như người Việt: búi tóc vấn khăn hoặc đội khăn xếp, áo dài thâm, quần trắng

Nữ giới:     bộ y phục truyền thống gồm khăn đen, áo dài (đơn hoặc kép), nếu là áo kép thì bao giờ chiếc bên trong cũng màu trắng còn chiếc bên ngoài màu chàm dài hơn một chút; yếm màu đỏ; thắt lưng màu trắng, hồng hay xanh lơ; váy là hai mảnh rời cùng chung một cạp, chỉ dài quá gối có màu chàm; xà cạp màu chàm; xà cạp màu trắng. Ðồ trang trí gồm vòng cổ, vòng tay, hoa tai và dây xà tích bằng bạc.

Phong tục

Bên cạnh bộ máy chính quyền, ở các làng còn có người đứng đầu làng do dân bầu ra để quản lý công việc chung.

Lễ tết:    Người Sán Dìu theo âm lịch .Có những ngày tết như nhiều dân tộc ở trong vùng. Riêng tết Ðông chí còn mang thêm ý nghĩa cầu mong có con đàn, cháu đống. Những người đã lấy nhau lâu mà vẫn chưa có con thì sau khi ăn tết xong người vợ về nhà bố mẹ đẻ ở. Người chồng cho ông mối đến hỏi và sau đó tổ chức cưới lại như là cưới vợ mới.

Văn nghệ:    Giống như ở nhiều dân tộc khác, người Sán Dìu cũng có hát giao duyên nam nữ mà họ gọi là soọng cô, thường được hát về đêm. Có những cuộc hát kéo dài suốt nhiều đêm.

Ăn trầu:   Phụ nữ Sán Dìu tập quán ăn trầu và thường mang theo mình chiếc túi vải đựng trầu hình múi bưởi, có thêu nhiều hoa văn sặc sỡ, và kèm theo là con dao bổ cau có bao bằng gỗ được chạm khắc trang trí đẹp.

 Gia đình:    Trong nhà, người chồng (cha) là chủ, con theo họ cha, con trai được thừa hưởng gia tài..

Cưới xin:    Nam nữ được tự do yêu đương nhưng có thành vợ thành chồng hay không họ lại tuỳ thuộc vào "số mệnh" và sự quyết định của bố mẹ.Ðám cưới gồm nhiều nghi lễ. Ðáng chú ý nhất có lễ khai hoa tửu diễn ra tại nhà gái, trước hôm cô dâu về nhà chồng. Người ta lấy một bình rượu và một cái đĩa, trên đĩa lót hai miếng giấy cắt hoa, miếng trắng để dưới, miếng đỏ để trên, đặt lên trên đĩa hai quả trứng luộc có xâu chỉ đỏ và buộc ở mỗi bên trứng hai đồng xu. Sau khi cúng thì bóc trứng lấy lòng đỏ hoà với rượu để mọi người uống mừng hạnh phúc của cô dâu, chú rể.

Mồ mả

Người Sán Dìu khi ma chay hạ huyệt, con cái phải từ phía chân quan tài bò một vòng quanh miệng huyệt. Con trai bò từ trái sang phải còn con gái bò từ phải sang trái, vừa bò vừa xô đất lấp huyệt. Lúc đứng dậy, mỗi người vốc một nắm đất và chạy thật nhanh về nhà bỏ vào chuồng trâu, chuồng lợn... với ý nghĩa cho gia súc sinh sôi, nảy nở. Tiếp đó chạy vào nhà và ngồi xuống thúng thóc với quan niệm ai dính nhiều thóc là may mắn. Cuối cùng, mỗi người tự xé lấy một miếng thịt gà luộc để ăn, ai đến trước nhất được mào gà, tiếp theo được đầu, cổ, cánh... Nhà mồ có mái bằng, lợp lá rừng. Khi cải táng, xương được xếp vào tiểu hoặc chum theo tư thế ngồi và nếu chưa chọn được ngày tốt thì chôn tạm ở chân đồi hay bờ ruộng .  Đến ngày Thanh Minh hàng năm thì tảo mộ. Lễ tảo mộ thường là cá và cơm nếp (các loại cá trừ cá Rô phi). Ngoài ra có thể là thịt lơn, Gà luộc... Trong mỗi mộ phải có 1 bộ cờ dây (5 cờ) được làm từ giấy với đủ loại màu khác nhau.:

Hoạt động sản xuất:

Người Sán Dìu làm ruộng nước nhưng canh tác ruộng khô là chính. Ngoài các loại cây trồng thường thấy ở nhiều vùng như lúa, ngô, khoai, sắn... họ còn trồng nhiều cây có củ. Từ rất lâu họ biết dùng phân bón ruộng. Thêm vào đó còn có chăn nuôi, khai thác lâm sản, đánh bắt nuôi thả cá, làm gạch ngói, rèn, đan lát v.v

Phương tiện vận chuyển:

Ngoài Gánh còn sử dụng xe quệt như là một phương tiện vận chuyển chính. Xe làm bằng tre, gỗ do trâu kéo, dùng để vận chuyển tất cả mọi thứ, từ thóc lúa, củi đuốc cho đến phân bón. Do không có bánh bên xe quệt có thể sử dụng ở nhiều loại địa hình khác nhau. Hình thức gánh trên vai hầu như chỉ dùng cho việc đi chợ.

Văn Nghệ