Đoàn rước của 9 xă
tuần tự tiến vào đền trong niềm hân hoan của khách
hành hương trẩy hội. Sau khi an vị thánh tại ban thờ
các tôn thần, kiệu cùng các đồ rước tập kết tại nơi
quy định, thành viên các đoàn rước và khách hành
hương ra sân đại tế để làm lễ khai hội.Sau lễ khai
hội, dâng hương là các tṛ chơi dân gian, các tṛ
vui diễn ra cả ngày lẫn đêm trong những ngày hội
Tại đền Dạ Trạch
Sáng
ngày 10 tháng 2, đoàn rước nước của xă Dạ Trạch và 4
xă bạn (Hàm Tử, Yên Phú, Đông Tảo, Tứ Dân) thuộc
huyện Khoái Châu, Hưng Yên được cử hành từ đền Dạ
Trạch tiến về phía sông Hồng lấy nước.
Mở đường cho đoàn rước
là con rồng dài trên 20m được ba chục thanh niên
khoẻ mạnh thay nhau múa theo điệu trống thúc liên
hồi khiến cuộc rước thật tưng bừng. Tiếp theo sau là
hai hàng các bà, các chị, các cô trang phục đủ màu
rực rỡ tay cầm cờ hội (cờ ngũ hành, cờ tứ linh...);
trống chiêng; ngựa hồng, ngựa bạch; lỗ bộ, gươm
trường bát bửu; phường đồng văn; đội múa sinh tiền,
đội múa nón, con đĩ đánh bồng, đội nhạc lễ (bát âm);
kiệu rước chóe đựng nước; kiệu rước gậy có nón úp
trên đầu gậy, biểu tượng gợi nhớ uy linh của thánh
Chử; kiệu đức thánh Chử Đồng Tử; hai kiệu rước nhị
vị phu nhân; kiệu rước “Bế ngư thần quan”. Xen vào
đội h́nh là các đội tế, các bô lăo trong trang phục
lễ hội truyền thống đi hộ giá kiệu. Các tàn, tán,
lọng đi hai bên che cho kiệu.
Ra đến sông Hồng đoàn
rước xuống thuyền. Đoàn thuyền của 5 xă thuộc huyện
Khoái Châu xuôi sông Hồng đón đội h́nh rước của xă
Mai Động (tỉnh Hưng Yên) và hai xă Khai Thái, Tự
Nhiên (của tỉnh Hà Tây) ghép thành một đội h́nh lớn.
Một cuộc tŕnh diễn du thuyền trên sông và làm lễ
lấy nước ở giữa sông Hồng. Kết thúc việc lấy nước
đoàn rước lên bờ và rước nước về đền. Khoảng 11h30’
đoàn rước nước về tới đền vừa kịp giờ khai hội. Sau
khi kiệu rước nước được đưa vào an vị trong đền, các
kiệu rước thánh an vị tại sân đền, đội h́nh ổn định,
các đại biểu đến dự đầy đủ. Đoàn rồng tiến qua Cầu
Tiên vào cửa đền cúi lạy thánh sau đó lui ra, đoàn
múa sinh tiền, múa nón biểu diễn trên cầu.
Lễ khai hội bắt đầu. Sau lễ khai hội, nhiều hoạt động vui chơi, múa hát, tranh tài được tổ chức tại khu vực đền trong những ngày lễ hội.
Huyền thoại Chử Đồng Tử như sau:
Ngày xưa, ở làng Chử Xá (thuộc tỉnh Hưng Yên ngày nay) có người tên là Chử Cù Vân và con trai tên là Chử Đồng Tử. Hai cha con thương mến nhau rất thắm thiết. Nhà họ Chử vốn nghèo lại càng thêm sa sút sau một trận cháy, trong nhà chỉ c̣n mỗi một chiếc khố. Hai cha con phải thay phiên nhau mà mặc mỗi khi ra ngoài. Khi người cha bị bệnh nặng sắp mất, dặn con giữ khố lại, c̣n cứ chôn ḿnh xác trần. Chử Đồng Tử không nỡ để cha chết trần truồng, dùng chiếc khố độc nhất liệm cha mà đem chôn. Từ đó Chử Đồng Tử không có ǵ che thân, đợi đến đêm mới đi ra câu cá, ban ngày th́ dầm nửa người dưới nước, đến gần thuyền để bán cá hoặc xin ăn.
Thuở ấy,vua Hùng Vương thứ ba có một người con gái
đẹp như tiên, tên là Tiên Dung. Tiên Dung rất đẹp,
song tự nguyện không lấy chồng, chỉ ham thích phong
cảnh, thường đi chu du khắp nơi trong nước. Được vua
cha cưng chiều, mỗi năm vào độ mùa xuân Tiên Dung
ngồi thuyền du ngoạn, có khi ra tận ngoài biển, lắm
lúc mê cảnh đẹp quên về.
Một hôm, thuyền rồng chở công chúa Tiên Dung đến
vùng Chử Đồng Tử sinh sống . Nghe tiếng chuông trống,
đàn sáo lại thấy cờ quạt, người hầu rầm rộ, Chử Đồng
Tử hoảng sợ, chui vào bụi lau ở băi cát bờ sông, nấp
ḿnh xuống đó rồi phủ cát lên che người.
Thuyền rồng ghé vào bờ, Tiên Dung lên chơi trên băi,
thấy cảnh thanh tú, sai người hầu quây màn ở bụi lau
để làm nơi cho ḿnh tắm, đúng ngay vào chỗ Chử Đồng
Tử nấp. Đến khi Tiên Dung xối nước, cát trôi để lộ
thân h́nh trần truồng của người trai lạ. Nàng ngạc
nhiên hỏi chuyện mới rơ người trai tên là Chử Đồng
Tử t́nh cảnh của chàng rồi lấy quần áo trao cho Chử
Đồng Tử mặc để cùng xuống thuyền ăn uống. Người ở
trên thuyền hiểu chuyện, cho là một cuộc gặp gỡ lạ
lùng. Tiên Dung nghĩ là duyên tiền định, đ̣i kết làm
vợ chồng. Nàng bảo chàng: "Tôi đă định không lấy
chồng, nay t́nh cờ gặp anh thế này, chắc do là trời
xui khiến. " Chử Đồng Tử cho là phận ḿnh thấp hèn,
không dám nhận lời, Tiên Dung nói: "Đây là do trời
tác hợp, sao anh lại từ chối"? Rồi hôn lễ giữa nàng
công chúa với anh chàng trần như nhộng cử hành ngay
trên sông.Tin đưa về kinh đô, Hùng Vương giận dữ nói
với triều thần: "Con gái ta không kể danh tiết, hạ
giá lấy kẻ nghèo hèn, c̣n mặt mũi nào mà trông thấy
ta nữa. Từ nay mặc cho nó muốn đi đâu th́ đi, không
được về cung". Tiên Dung biết vua cha tức giận, sợ
không dám về, bèn cùng chồng mở chợ Hà Thám, đổi
chác với dân gian. Lâu dần mở mang thành chợ lớn,
gọi là chợ Hà Thám, có phố xá khách buôn nước ngoài
lui tới giao thương ngày càng phồn thịnh.
Một hôm có khách buôn đến rủ vợ chồng Chử Đồng Tử
đem vàng ra nước ngoài mua hàng về bán sẽ có lăi to.
Tiên Dung bảo chồng rằng: "Chúng ta lấy nhau là do
trời định, cơm áo cũng do trời cho. Vậy việc này âu
cũng là trời xui khiến, chúng ta nên làm".Chử Đồng
Tử bèn cùng khách buôn nọ ra đi. Đi thuyền đến một
ḥn núi giữa biển gọi là núi Quỳnh Tiên, thuyền ghé
vào lấy nước ngọt. Chử Đồng Tử hứng khởi trèo lên
cái am nhỏ trên núi gặp một đạo sĩ trẻ tên là Phật
Quang. Chuyện tṛ ư hợp tâm đầu, Chử Đồng Tử theo
lời Phật Quang giao vàng nhờ khách buôn đi mua hàng
c̣n ḿnh th́ ở lại đây học đạo.Đến khi thuyền trở
lại, Chử Đồng Tử theo về đất liền. Khi từ giă, Phật
Quang tặng Chử Đồng Tử một cái gậy, một cái nón
và bảo: "Đây là vật thần thông".
Về đến nhà Chử Đồng Tử truyền đạo lại cho vợ. Tiên
Dung giác ngộ bèn bỏ việc buôn bán để cùng chồng đi
t́m thày học đạo. Trên đường đi học đạo, một hôm
trời tối, hai vợ chồng đi đă mệt mà chưa thấy nhà
cửa đâu, mới dừng bước lại, cắm gậy che nón nằm dưới
mà ngủ. Vào nửa đêm, tự nhiên chỗ ấy nổi lên thành
quách, cung điện kho tàng châu ngọc, màn gấm chiếu
hoa, không thiếu một thứ ǵ. Lại thấy
tiên đồng ngọc nữ, tướng sĩ lính hầu xum xít quanh
hai vợ chồng.
Sáng hôm sau, dân ở quanh vùng đều lấy làm kinh dị,
thấy các quan văn vơ, lính tráng tấp nập đông đảo
như một nước riêng.Họmang hương hoa thực phẩm đến
xin làm tôi.
Vua Hùng Vương được tin báo cho là con gái làm loạn,
vội phái quân đi đánh. Đoàn quân sĩ nhà vua gần tới
nơi, bộ hạ Tiên Dung xin ra chống cự, nàng cười mà
bảo rằng: "Tất cả mọi việc đều do ở trời chứ không
phải tự ta. Ta đâu dám cự lại phụ vương. Sống hay
chết đều nhờ ở trời, dẫu ta có bị phụ vương giết
cũng không dám oán hận".
Trời đă tối, quân của Hùng Vương không kịp tấn công,
dừng lại đóng ở băi Tự Nhiên, cách đối phương một
con sông lớn. Đến nửa đêm trời bỗng nổi băo, sóng
gió cuồn cuộn, nhổ cây ở băi, đại quân của Hùng
Vương rối loạn. Trong chốc lát thành quách cung điện
và bộ hạ của hai vợ chồng Tiên Dung đều bay cả lên
trời. Sáng hôm sau, chỗ đó đă hóa thành một cái
đầm lớn khiến dân chúng kinh dị một lần nữa .
Dân chúng bèn lập đền thờ để cúng tế hàng năm, gọi
đầm ấy là đầm Nhất Dạ (Một đêm), thuộc phủ Khoái
Châu (Hưng Yên).
