|
Nghề Tằm,Dâu,Tơ, Lụa Việt
I- Trồng Dâu nuôi Tằm Trồng Dâu nuôi Tằm là một nghề rất quan trọng nhất là ở các vùng nông thôn quê hương Việt. Trồng dâu nuôi tằm đem lại hiệu quả kinh tế cao hơn nhiều so với các cây trồng khác, v́ sản phẩm dâu tằm có giá trị cao, ṿng quay lứa tằm ngắn chỉ có 20 ngày. Đồng thời, cây dâu tằm có thể trồng được ở những vùng có điều kiện đất đai xấu và khí hậu khắc nghiệt mà vẫn sinh trưởng phát triển tốt, cho sản lượng lá dâu cao để cho tằm ăn và thu nhập dâu tằm đem lại thường cao hơn các cây trồng khác. Ở vùng nhiệt đới, trồng dâu tằm không chỉ đáp ứng thu nhập quanh năm mà nó c̣n giải quyết nhiều lao động nhàn dỗi tại nông thôn. Cây dâu tằm Cây dâu tằm thích hợp với nhiệt độ 25-32 °C, nhưng hạn chế sinh trưởng nếu nhiệt độ trên 40 °C hoặc dưới 12 °C. Cây dâu tằm là cây ưa ánh sáng.Về sinh học: Cây dâu tằm là cây thân gỗ, sống lâu năm, tuổi thọ 8-12 năm, cho năng suất từ năm thứ 2 đến năm thứ 8. Nếu đất tốt, chăm sóc tốt tuổi thọ 50 năm. Thân cành nhiều nhựa không gai, trên thân cành có nhiều mầm, mầm đỉnh, mầm nách, khi cắt tỉa mầm có khả năng cho bật mầm. Mặt khác, trồng cây dâu tằm c̣n làm tăng độ che phủ xanh trên các băi đất trống (đất hoang) tham gia vào điều ḥa tiểu khí hậu môi trường vùng đó. Lá hàng năm rụng vào mùa đông. Rễ ăn sâu và rộng 2-3 m, ở tầng đất 10-30 cm và rộng theo tán cây. Tùy theo điều kiện thời tiết trong năm mà quá tŕnh sinh trưởng phát dục trải qua 2 thời kỳ: thời kỳ sinh trưởng dinh dưỡng (khi gặp điều kiện thuận lợi) và thời kỳ ngủ đông (khi nhiệt độ thấp cây ngừng sinh.Đất trồng cây dâu tằm cần là đất tơi xốp, giữ ẩm, giữ nhiệt. Đất không quá chua hoặc quá mặn, mực nước ngầm thấp. Đất cần các chất dinh dưỡng: Đạm (N), Lân (P2O5), Kali (K2O), Canxi (Ca) Tằm dâu (Bombyx mori-Linnaeus) Tằm dâu thích hợp với nhiệt độ 25-26 °C, thích ánh sáng mờ đều hoăc tối, và cần không khí thông thoáng.Các bệnh của tằm dâu: đó là các bệnh tằm gai, bệnh tằm do virus, bệnh tằm do vi khuẩn, bệnh tằm vôi, nhặng hại tằm, Bệnh ngộ độc tằm.Để pḥng trừ bệnh tằm: cần thiết phải có các biện pháp Pḥng trừ tổng hợp bệnh tằm . Tằm dâu là loài côn trùng biến thái hoàn toàn, ṿng đời trải qua 4 giai đoạn phát dục khác nhau: trứng, tằm, nhộng, ngài. Mỗi giai đoạn phát dục đều có một vai tṛ quan trọng trong đời sống con tằm
. Giai đoạn trứng: đối với trứng tằm đa hệ th́ sau khi con cái đẻ trứng 8-10 ngày, ở 25 °C trứng sẽ nở thành tằm con. Đối với trứng tằm lưỡng hệ và độc hệ th́ sau khi đẻ trứng đi vào trạng thái ngủ nghỉ và bắt buộc trứng phải qua lạnh. V́ đây là đặc tính di truyền của tằm lưỡng hệ và độc hệ được h́nh thành trong điều kiện giá lạnh của vùng ôn đới, sau 4-5 tháng lạnh của mùa đông th́ trạng thái ngủ nghỉ (hay c̣n được gọi là hưu miên) bị phá vỡ và trứng được nở ra tằm con. Người ta đă lợi dụng đặc tính này của trứng tằm để bảo trứng lâu dài. Đi với nó là các phương pháp đánh thức ngủ nghỉ bằng các biện pháp nhân tạo. Đặc điểm trứng tằm: h́nh bầu dục, nhỏ, dẹt, bên ngoài có vỏ cứng, tuỳ theo giống mà trứng có h́nh dạng khác nhau, trứng tằm độc hệ lớn nhất, sau đến là trứng lưỡng hệ, trứng tằm đa hệ là bé nhất, trứng có màu trắng sữa hoặc hơi vàng, trên mặt trứng có nhiều lỗ khí.Tằm dâu căn cứ vào số lứa nuôi trong một năm mà người ta phân ra: tằm độc hệ, tằm lưỡng hệ, tằm đa hệ. |
||||
|
II -Kén tằm Kén tằm là vỏ bọc bên ngoài của nhộng tằm do những sợi tơ tạo nên từ chất protein trong tằm chín giúp chống đỡ điều kiện ngoại cảnh và kẻ thù tự nhiên.
nhộng tằm Chuẩn bị kén cho vào ḷ kéo thành sợi
Kén được nấu trong nồi nước sôi khéo léo cho kén qua 1 lỗ nhỏ và khuấy liên tục kéo thành sợi và cuộn vào guồng Cách đây hàng ngh́n năm người ta đă khám phá sản xuất sợi tơ tằm từ kén tằm: đó là kén tằm bị mềm đi trong nước nóng và các sợi tơ có thể được kéo ra, sợi to mảnh,chắc dai, và đồng nhất có thể sản xuất ra vải đẹp và bền. Kén tằm có phẩm chất tốt không nhất thiết phải có kích thước lớn mà cần mẩy, nhiều tơ, ít áo kén, dễ kéo tơ và kén phải đồng dạng về h́nh dạng và kích thước. Kén tằm tốt do các yếu tố: giống và chăm sóc khi tằm chín bỏ lên né (mật độ, nhiệt độ, ẩm độ, thông thoáng, ánh sáng).
Đặc điểm chủ yếu kén ươm: màu sắc, h́nh dạng kén, kích thước, độ cứng, nếp nhăn trọng lượng kén, trọng lượng vỏ và tỷ lệ vỏ..
III - Sợi tơ tằm
Sợi tơ tằm (tơ đơn) là sợi tạo nên kén tằm, nó gồm 2 sợi nhỏ tiết ra từ cặp tuyến tơ của tằm chín và dán chặt vào nhau, được bao phủ bởi 1 lớp keo (sericin - có thể biến động từ 28-30% tuỳ theo giống tằm, nó làm cho sợi to thô ráp và cứng, khi kéo tơ bị người ta tẩy sạch). Đặc điểm chủ yếu của tơ: chiều dài tơ đơn và độ mảnh tơ. Sợi tơ có thể hút ẩm, bị ảnh hưởng bởi nước nóng, axit, bazơ, muối kim loại, chất nhuộm màu. Chất lượng sợi tơ được đánh giá theo cấp độ: A, 2A, 3A, 4A, 5A, 6A. Ngoài ra chất lượng tơ được đánh giá thấp hơn sẽ là: B, C, D, E..
IV - Dệt Lụa Lụa là một loại vải mịn, mỏng được dệt bằng tơ. Loại lụa tốt nhất được dệt từ tơ tằm. Người ta nuôi tằm (Bombyx mori), lấy tơ xe sợi dệt thành lụa
V- Nhuộm Lụa Nhuộm Lụa bằng Mủ mạc nưa . Mạc nưa là loài cây thân gỗ, lá to bằng ngón chân cái, dài chừng 7-8cm, cây trồng được khoảng 3 năm th́ bắt đầu cho quả, quả mạc nưa màu xanh, tùy theo điều kiện đất trồng xấu, tốt, tùy thuộc thời điểm đầu mùa hay cuối mùa mà to bằng từ ngón tay út đến ngón chân cái Quả mạc nưa đầu mùa th́ cho nhiều mủ, nhuộm vải rất dư, vải dày, bền nhưng mặt vải lại không bóng. C̣n quả thu hoạch lúc cuối vụ cho ít mủ, nhuộm vải rất hao nhựa nhưng bù lại, mặt vải lại bóng và đẹp.
|
||||
|
VI- Những nơi nỗi tiếng về Tằm Tơ Lụa tại quê hương: Làng Cổ Chất , Làng Tân Châu, Làng Mă Châu
- Làng Cổ Chất tỉnh Nam Định chừng từ lâu đă nổi tiếng về nghề trồng dâu, nuôi tằm, ươm tơ, dệt lụa, nổi tiếng với 2 loại tơ chính là tờ vàng và tơ trắng, nhưng hiện nay, chủ yếu là làm khâu kéo kén là chính. Làng Cổ Chất là làng thơ mộng bên ḍng sông Ninh vọng ra những âm thanh lạch cạch phát ra từ những xưởng kéo tơ thủ công, tiếng máy dệt. H́nh ảnh cả ngôi làng gần như được nhuộm bởi một màu váng óng của những mẻ tơ đang “tắm” nắng cho khô “Hỡi cô thắt dải lưng xanh Có về Nam Định với anh th́ về Nam Định có bến Đ̣ Chè Có tàu Ngô Khách, có nghề ươm tơ.”
- Làng Tân Châu tỉnh An Giang đă nổi tiếng với nghề ươm tơ dệt lụa. Đây cũng chính là nơi sáng tạo nên loại lụa Mỹ A nổi tiếng một thời. Theo những người lớn tuổi kể lại th́ ngày xưa, chị em phụ nữ mà có được một bộ quần áo may bằng lănh Mỹ A th́ thật là sang trọng. Bộ quần áo ấy chỉ dành để mặc vào những ngày lễ, tết. So với lănh Mỹ A, vải "xá xị Xiêm" - một loại lụa Thái Lan nổi tiếng thời đó - cũng không sánh bằng. Bên nàng mặc lănh Mỹ A Đưa đ̣ sang chợ, tưởng xa hóa gần. Sáng trăng trải chiếu hai hàng Bên anh đọc sách, bên nàng quay tơ Quay tơ phải giữ mối tơ Dẫu năm bảy mối cũng chờ mối anh... Khung cảnh thanh b́nh trong bài thơ trên là h́nh ảnh thời kỳ đầu của nghề ươm tơ, dệt lụa ở Tân Châu. Thời đó, người ta dệt lụa theo khung dệt cổ. Khổ vải dệt ra chỉ rộng khoảng bốn tấc, khi may quần áo phải nối vải nên không đẹp. Dần dần, làng nghề tạo ra khung dệt khổ 8 tấc, rồi 9 tấc, đồng thời nghiên cứu làm cho lụa đẹp hơn, bền hơn với nhiều hoa văn tinh xảo như : cẩm tự, hoa dâu, hoa cúc, mặt vơng, mặt đệm v.v.. "Trai nào bằng trai hai huyện Tháng ngày dệt lụa trồng dâu Gái nào thảo bằng gái Tân Châu Thờ cha nuôi mẹ quản đâu nhọc nhằn"
Làng Mă Châu Làng Mă Châu xứ Quảng Nam có tên gọi là “Làng lụa Tằm Tang”.
Vào
khoảng thế kỉ XVI - XVII,
làng lụa Tằm Tang làm ra rất nhiều mặt hàng tơ lụa nổi tiếng như
đoạn, lănh, gấm, vóc, … xuất khẩu sang các nước Tây Âu và vùng
Viễn Đông qua con đường thương cảng Hội An của xứ Quảng.
VII- Tục Ngữ, thơ ca về Tằm Tơ Lụa
Tục ngữ "Người đẹp v́ lụa, lúa tốt v́ phân"
Thơ Chân Quê của Nguyễn Bính:
... Nào đâu cái yếm LỤA SỒI Khoai lang chấm muối ăn bùi Lấy chồng thợ nhuộm bay mùi mặc nưa
Thơ Nguyễn Việt Chiến
Mây tơ tằm
Người Sưu tầm : Phạm X Khuyến
|
